Reżyseria:
Jan Hussakowski
Autor:
Michał Zdunik
Projekt scenografii i kostiumów:
Agata Stanula
Obsada:
Monika Janik,
Monika Kulczyk (gościnnie),
Wojciech Marcinkowski
Zdjęcia:
Kamila Rauf-Guzińska
Czy troje ludzi w jednym związku to za dużo? „Wzór na pole trójkąta” to opowieść z dystansem o trzech osobach, które pomimo społecznego tabu, decydują się wzajemnie się kochać i stworzyć trwały związek. Jednak trójkąt miłosny to przecież nie tylko seks. Nasi bohaterowie pragną stworzyć przepełnioną miłością, oddolną strukturę pełną harmonii.Ta trójka – dwie kobiety i mężczyzna – marzy o samowystarczalnym, pełnym piękna układzie, który będzie się wzajemnie uzupełniał. Mimo napotykanych przeszkód, próbują sobie zapewnić życie, które w pełni ich satysfakcjonuje, stabilny związek, w którym każde z nich będzie czuło się szczęśliwe. Chcą się wspólnie cieszyć i wspierać. Płakać i przeżywać swoje życia. Aby zapewnić w tej relacji równowagę, tworzą własne świętości i kreują swój wewnętrzny dekalog. Czy ich marzenia i pragnienia mają szansę się spełnić w świecie pełnym wpojonych w nas standardów i silnych wzorców społecznych? Związki poliamoryczne są przecież w naszym kraju nielegalne. W religii katolickiej uznawane są za grzech. Nie spełniają żadnych norm społecznych i większość ludzi ich nie akceptuje. W naszym spektaklu poczucie grzechu i moralność zderzają się z emocjami, uczuciami i intuicją. Chcemy podjąć z nimi artystyczną dyskusję. Na przykładzie związku trzech osób, ich relacji i współżycia chcemy – nie wprost! – zadawać pytania dotyczące naszej zbiorowości i jej obyczajów, norm, czy kodeksów.
Spektakl powstał we współpracy z Festiwalem Nowe Epifanie w Warszawie i jest efektem realizowanych przez festiwal warsztatów teatralnych.
Produkcja spektaklu współfinansowana przez Akademię Teatralną im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Spektakl powstaje dzięki stypendium Marszałka Województwa Pomorskiego przyznanym Janowi Hussakowskiemu. Zrealizowano przy pomocy finansowej Województwa Pomorskiego.
Spektakl bierze udział w 27. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej.
Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej ma na celu nagradzanie najciekawszych poszukiwań repertuarowych w polskim teatrze, wspomaganie rodzimej dramaturgii w jej scenicznych realizacjach oraz popularyzację polskiego dramatu współczesnego. Konkurs organizowany jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. W I etapie Konkursu spektakle ocenia Komisja Artystyczna w składzie: Anna Jazgarska, Justyna Landorf, Andrzej Lis, Henryk Mazurkiewicz, Barbara Pitak-Piaskowska, Jacek Sieradzki (przewodniczący), Paweł Stangret.
Premiera 27. 06. 2020 r. w Słupsku / 05.07.2020 r. Festiwal Nowe Epifanie w Warszawie
Obiecałem sobie, że do odmrożonego teatru wejdę bez epidemicznych okularów. Nie będę wypatrywał doraźności ani badał wpływów maseczki na percepcję widza. I chociaż Jan Hussakowski, reżyserując sztukę Michała Zdunika, też nie stara się jej pandemicznie aktualizować, to trudno przejść obojętnie obok słów C (Wojciech Marcinkowski): „Teraz to każdy jest mądry, po tych wszystkich dniach przeżytych, i możesz sobie pierdolić, że wiedziałaś, co będzie, a kurwa nikt z nas nie wiedział”. Nie wiedziały więc ani A (Monika Kulczyk), ani B (Monika Janik) – kobiety, które żyją w poliamorycznym związku z C. Nie wiedział też żaden z widzów. A to, co we Wzorze na pole trójkąta najbardziej niepokojące i jednocześnie bliskie rzeczywistości, to fakt, że te dni, choć przeżyte, to wcale nieskończone, więc nadal trudno wyciągnąć z nich wnioski.
Wzór… to przykład teatru, którego centrum stanowi słowo. Świat wyłania się tu z języka i w języku wyczerpuje. Hussakowski skupia się na tekście i ogranicza teatralne chwyty. W przypadku gęstości i wagi kwestii, które padają ze sceny, wydaje się to zrozumiałe, jednak ciężar operacji spada na barki aktorów, a ci radzą sobie z nim różnie. Im częściej się potykają, tym wyraźniej chwieje się cała konstrukcja. Tak zdecydowane osadzenie jej w tekście nie dziwi również dlatego, że autor sztuki i jej reżyser dobrze się znają, niejednokrotnie już współpracowali – w różnych zresztą konfiguracjach (reżyser Wzoru… bywał na przykład aktorem w przedstawieniach autora dramatu).
***
Akcja Wzoru… rozgrywa się w niedomkniętej, niepewnej rzeczywistości. To świat końca, który zamiast kresu przynosi pętlę i kolejny początek. Trójka bohaterów spiera się, czy poza nimi istnieją jeszcze jacyś ludzie. Bywają o tym przekonani, gdy zwracają się bezpośrednio do publiczności, innym razem wbijają wzrok w widownię na dowód, że są sami. To jednocześnie koniec i początek świata, który rodzi się z fal rzucanych przez projektor na wyściełaną poduszkami podłogę i ekrany ustawione w tyle sceny (za scenografię i kostiumy odpowiada Agata Stanula). Raj z pierwszymi i zaświat z ostatnimi ludźmi zamkniętymi w trzydziestometrowym mieszkaniu z łóżkiem z Ikei. Napięcie pomiędzy tym, co mityczne i święte, a tym, co prozaiczne i ordynarne, wydaje się podstawowym wyzwaniem, z którym mierzą się twórcy przedstawienia ze słupskiego Nowego Teatru. Wychodzi im to raz lepiej, raz gorzej. Bohaterowie w dialogach i monologach, które szczelnie wypełniają spektakl, są na zmianę trywialni i uduchowieni. W tym pierwszym celuje C, w drugim A. W rozmowach odbijają się od codziennej wulgarności do poetyzowania. Religijna refleksja nie jest jednak owocem teologicznych czy filozoficznych studiów, a produktem przypadkowo złowionych bodźców. Impulsów nie dostarcza Biblia, a Discovery Channel. Arcypoważne, archetypowe i apokryficzne historie twórcy zderzają z tym, co błahe. Szukają też humoru. Komediowość jawiąca się jako niewypał w scenie wizyty bohaterów w hotelu, wybucha w groteskowym kursie z pozycji seksualnych, które można przyjmować w parach lub trójkącie.
Ten moment był dla pokazu na scenie warszawskiego Teatru Studio (w ramach Festiwalu Nowe Epifanie) przełomowy. Aktorzy, jak gdyby zbudowani pozytywnym odbiorem publiczności, w dalszej części radzili sobie znacznie lepiej z pułapkami patosu tkwiącymi w tekście. Refreniczne pocałunki były coraz dalej od niezręcznej sztuczności, a coraz bliżej wpisanej w nie namiętności. Erotyka we Wzorze… to przestrzeń przynależąca jednocześnie do sacrum i profanum. Chrześcijański Bóg jest dla bohaterów podstawowym punktem odniesienia, ale zbawienia szukają w apokryficznej wersji historii o Adamie, Ewie i Lilith, która zamienia się w węża, niszczy pierwotny układ trójcy i wprowadza śmierć. Nie jest to więc przestrzeń nauczania Kościoła, lecz mitu. Zdunik, który poza dramatopisarstwem para się także teatrologią, w swojej Teorii dramatu postsakralnego proponuje analizę polskich sztuk w kategoriach sakralności i postsakralności – zwracając uwagę, że ta druga jest już historyczna i skończyła się na Kartotece rozrzuconej Tadeusza Różewicza. Tymczasem obydwie zdają się pomocne w czytaniu Wzoru…. Znajdziemy w nim zarówno fundamentalną dla dramatu sakralnego obecność (choć niepewną) sacrum, jak i „wypowiadanie własnej podmiotowości i jej rozpadu”, co według Zdunika charakteryzuje dramat postsakralny.
Na tytułowym polu toczy się bitwa miłości z grzechem. Poliamoryczny związek, który zbudowali bohaterowie, jest dla Zdunika i Hussakowskiego przestrzenią rozważań nad nienormatywnymi modelami rodziny, wolnością w miłości, feminizmem i patriarchatem, ale i rolami Boga oraz człowieka, który usiłuje odnaleźć w sobie stwórcę. Znajduje go w prokreacji, dlatego też A sakralizuje krew menstruacyjną, a jej słowa wzmocnione pogłosem i czerwienią wizualizacji wybrzmiewają z mocą proroctwa bądź rytualnego zaklęcia. Dlatego też ciało Chrystusa bohaterowie odnajdują nie w monstrancji na procesji Bożego Ciała, a w abortowanym płodzie. Jednocześnie cała trójka pozostaje spętana chrześcijańską wizją, w której seks jako następstwo grzechu pierworodnego jest przede wszystkim brudny. Adam i Ewa odrzuceni przez Boga odkrywają miłość fizyczną po to, by pokonać śmierć – sprawiają, że „Bóg staje się im niepotrzebny”. Równym stwórcy czyni więc człowieka płodność, zarówno ta instynktowna i zwierzęca, jak i ta cywilizacyjno-technologiczna, wynikająca z rozwoju medycyny i genetyki. A, B i C chcą dziecka, które łączyłoby DNA całej trójki, a którego narodziny stają się możliwe (przynajmniej w teorii) dzięki nowym odkryciom naukowym. Pole trójkąta jako kraina jednoczesnego życia i śmierci, sprzyjając prokreacji, nie może sprzyjać narodzinom, dlatego A po zajściu w ciążę dokonuje aborcji. Rola B i C w tym zdarzeniu jest dwuznaczna. Wsparcie ustępuje wymuszeniu, troska zazdrości, miłość nienawiści. Relacja się rozpada jak wszystko w tej międzyludzkiej przestrzeni.
***
Wzór… nie poddaje się interpretacji, w której artyści stają po którejś ze stron domyślnego konfliktu sacrum – profanum, ludzkie – zwierzęce czy naturalne – nienaturalne. Są jednak pewne stałe, których nie podważają – płeć i prawo krwi. Rodzina, czy to z dwojgiem, czy trojgiem rodziców, jest możliwa jedynie w sytuacji, gdy potomek będzie zaspokajał potrzebę unieważnienia Boga wszystkich zainteresowanych. Bohaterowie, budując trójkąt i likwidując dychotomie, nie osiągają szczęścia, nie odnajdują apokryficznego raju. Punkt kryzysowy, czyli naturalne poczęcie zamiast medycznej procedury i wynikająca z niego katastrofa są dowodem na nieskuteczność nowego, lepszego modelu, który A, B i C próbowali wdrożyć w życie. Okazuje się bowiem, że model wcale nie jest nowy i cały czas opiera się na biologicznej reprodukcji. Czy to jednocześnie dowód na przewagę pary nad trójkątem? Kłopot w tym, że B i C zdecydowali się na związek z A właśnie dlatego, że popsuła się ich (tradycyjna) relacja. Tę usterkę zabrali ze sobą do kolejnego związku. Jakkolwiek nie rozwiązywalibyśmy tego działania, wynikiem jest dezintegracja. Jej następstwem – destrukcja. Inny scenariusz jest jednak możliwy do wyobrażenia. Wymagałby on od bohaterów przezwyciężenia samych siebie. Uznania, że dziecko (D) byłoby czymś więcej niż sumą A, B i C. Jednakże D – co oczywiste – we wzorze na pole trójkąta się nie mieści.
„Wzór na pole trójkąta” to najnowsza premiera Nowego Teatru w Słupsku. Trójka aktorów, mała scena, kameralny spektakl. Wręcz intymny, zważywszy na temat. Niektórzy widzowie wychodzili z premiery zszokowani. Ja – pozytywnie zaskoczona. Pomysłem, realizacją, grą młodych aktorów.
Trójkąty miłosne to odwieczny temat książek, sztuk teatralnych i filmów. Zwykle chodzi o układ: mąż, żona i ta trzecia, czasem żona, mąż i ten trzeci. Ta trzecia, ten trzeci wchodzą w związek z jednym z małżonków, a przeciwko drugiemu. Klasyka i dramatów, i fars, i komedii romantycznych. Są też trójkąty łóżkowe, tworzące się tylko dla seksu. To domena filmów erotycznych i pornograficznych.
Nowy Teatr nie idzie tym wydeptanym śladem. Na szczęście, bo przyzwyczaił widzów, że czasem chce zaskoczyć. We „Wzorze na pole trójkąta” mamy związek trojga ludzi, którzy chcą żyć we trójkę: kochać się, jeść śniadania, podróżować, wychowywać dziecko. Co powoduje całą serię problemów psychologicznych, obyczajowych, moralnych.
Bo okazuje się, że kiedy w związku zamiast Ja i Ty są My i Wy, mało co jest proste. Nie ma bowiem wzoru na taki układ w rzeczywistości, w której ludzie łączą się w pary. Konflikty powstają w samym trójkącie, ale też w sytuacjach, kiedy konfrontuje się on ze światem – jego moralnością, zasadami, wierzeniami religijnymi. W takich scenicznych sytuacjach sztuka staje się bardzo aktualna, wchodząca z impetem chociażby w dyskusje o rodzinie, grzechu, zbawieniu, Biblii i jej apokryfach, aborcji, genetyce, a nawet… wychowaniu seksualnym.
Momentami widzowie mogą wręcz poczuć się zszokowani, a nawet zastanawiać się, czy spektakl nie ociera się o bluźnierstwo, chociażby gdy bohaterowie mówią o sobie „święta trójca” czy przywołują obraz raju, w którym żonami Adama miały być Ewa i Lilith, przemieniona potem w węża. Mocne są też sceny, gdy planują dziecko genetycznie pochodzące od ich trojga, a kiedy jedna z kobiet zachodzi w ciążę, to… Nie, nie mogę zdradzać szczegółów akcji, zostawiam ich odkrywanie widzom.
Bywa też zabawnie. Na przykład w scenie meldowania się w hotelu albo podczas pokazu erotycznych pozycji dla dwojga i dla trojga. Taka Wisłocka w teatrze, a wspomnę tylko, że naczelna edukatorka seksualna PRL-u żyła w trójkącie właśnie. Ta lekcja wychowania „do życia w rodzinie” jest świetnie wymyślona: pikantna, ale bardzo daleko od pornografii.
I takie jest całe przedstawienie. Intymne, ale nie ekshibicjonistyczne. Odważne, ale nikogo nieobrażające. Grające na różnych strunach, bogate emocjonalnie. Wewnętrznie spójne.
Aktorzy dają popis prawdziwego kunsztu. Młodzi, piękni, wyraziści i przekonujący. Bardzo zgrani ze sobą. Widać, że dopracowali role w każdym najdrobniejszym szczególe.
Bardzo podobała mi się także scenografia. Cała masa poduszek z rzuconym na nie z projektora obrazem falującego morza. Jasne wnętrze, aktorzy w pastelowych strojach. Czystość i niewinność. Malarskość.